مونته سوری چیست ؟هر آنچه که می خواهید بدانید!

روش مونته سوری چیست؟مونته سوری از کجا آمده؟چرا مونته سوری مورد توجه قرار گرفته؟

با من همراه شوید تا در ابتدا…

” ماریا مونته سوری ” را به شما معرفی کنم:

ماریا مونته سوری ( Maria Montessori ) در سال ۱۸۷۰ میلادی در خانواده‌ای ثروتمند در ایتالیا به دنیا آمد. ماریا زنی جسور و سخت‌کوش بود و در دورانی که دختران حتی اجازه تحصیل نداشتند، با پشتیبانی مادر و علی‌رغم مخالفت پدر به دانشکده پزشکی می‌رود.

او نخستین پزشک زن در ایتالیا می‌شود؛ اما بسیاری از مراکز درمانی و بیمارستان‌ها او را استخدام نمی‌کردند. او به ناچار سرپرستی یکی از مراکز کودکان بیمار و معلول را بر عهده می‌گیرد. ماریا حین فعالیت در این مرکز متوجه می‌شود که برنامه‌های آموزشی که برای کودکان تدارک دیده شده، آن‌ها را محدود کرده و فرصتی برای تجربه‌های مختلف به آن‌ها داده نمي‌شود.

به همین دلیل تصمیم می‌گیرد به دانشگاه برگردد و در رشته تعلیم و تربیت و جامعه شناسی تحصیل کند. او در هنگام تحصیل با روش‌های آموزشی و الگوهای مختلف آن آشنا شده و سپس الگوی جدیدی را جایگزین این الگوهای قدیمی می‌کند. او پس از خروج از دانشگاه چندین مرکز را برای اجرای روش آموزشی خود تأسیس می‌کند و دیدگاه او نسبت به آموزش کودکان در سراسر جهان مورد تحسین و استقبال قرار می‌گیرد.

شیوه آموزش مونته سوری توسط ماریا مونته سوری در ایتالیا ابداع شد.

زمانی که ماریا مونته سوری آموزش‌های نوین و جدید خود را در مراکز آموزشی اجرا کرد؛ مورد استقبال جهان قرار گرفت. اما حکومت فاشیستی موسلینی مانع فعالیت‌های مونته سوری شد و او را به اسپانیا تبعید کرد.

ماریا مونته سوری تا پایان عمر خود همواره در تلاش بود تا با این روش آموزشی، دنیای جدیدی را به روی کودکان باز کند. در سال ۱۹۱۲ این روش آموزشی به آمریکا رسید و به طور وسیعی در مقالات و انتشارات آموزشی آمریکا در مورد آن صحبت می‌شد. در سال ۱۹۱۳ اولین مدرسه با عنوان مونته سوری در آمریکا تأسیس شد.

اما خود ماریا مونته سوری با آن مؤسسه دچار درگیری شد و در سال ۱۹۱۴ معلمی با نام ویلیام هرد کیلیپاتریک با انتقادی بر سیستم مونته سوری، موج علاقه‌مندی به این روش را کاهش داد. پس از ۴۴ سال مجدد روش آموزشی مونته سوری از سر گرفته شد و در سپتامبر ۱۹۵۸ نانسی مک کورمیک رامبوش و جورجین اسکاکل داودل مدرسه‌ای به نام ویتبی را در گرینویچ کنکتیکت تأسیس کردند. این مدرسه با استقبال گسترده مردم مواجه شد و رامبوس اولین انجمن مونته سوری آمریکا را افتتاح کرد. در حال حاضر این انجمن بیش از ۱۳۰۰ مدرسه وابسته به خود دارد و تمامی آن‌ها مبتنی بر روی مونته سوری فعالیت می‌کنند. این روش در سراسر جهان همچون جنوب شرقی آسیا، هند و … گسترش پیدا کرد.

روش مونته سوری چیست ؟

روش آموزشی مونته سوری یک روش علمی بوده که بر روی آزادی در چهار چوب، استقلال و احترام به رشد طبیعی روانی، فیزیکی و اجتماعی کودک تأکید دارد. آموزش مونته سوری بر این باور استوار است که همه کودکان منحصر به فرد و خاص هستند، همگی پتانسیل زیادی دارند و همگی شوق به یادگیری دارند. بنابراین وظیفه معلم این است که کودک را در فرایند یادگیری راهنمایی کند و از ابزارهایی که متناسب با نیاز و پتانسیل آن‌ها باشد، استفاده کند.

آموزش مونته سوری بر اساس ۷ اصل بنا شده است:

• انتخاب آزادانه

زمانی که کودکان بر روی زندگی خود کنترل داشته باشند، یادگیری و رفاه کودکان افزایش پیدا می‌کند. اگرچه آزادی در روش مونته سوری محدود است، اما نسبت به کلاس‌های درس سنتی، کودکان آزادی بیشتری در تصمیم‌گیری دارند. آن‌ها می‌توانند انتخاب کنند که بر روی چه چیزی کار کنند، چه مدت روی آن کار کنند، با چه کسی روی آن کار کنند و موارد دیگر.

• نظم

تحقیقاتی که در روان‌شناسی انجام شده ثابت کرده است که نظم در محیط برای یادگیری و رشد بسیار حائز اهمیت است. در کلاس‌های مبتنی بر روی مونته سوری، همه اشیاء و چیدمان به صورت منظم ساماندهی شده‌اند و مواد آموزشی از نظر مفهومی نیز دارای نظم هستند.

• علاقه

حس درونی شما حقیقت را می‌گوید. تحقیقات نشان داد است که وقتی افراد با هدف اینکه در یک آموزش موفق شوند، چیزی را یاد می‌گیرند، آن یادگیری بسیار سطحی بوده و به سرعت آن را فراموش می‌کنند. هم کودکان و هم بزرگسالان زمانی می‌توانند چیزی را به خوبی یاد بگیرند که به آن علاقه‌مند باشند.

• یادگیری از هم سن و سالان خود

در روش مونته سوری، کودکان از طریق الگوهای تقلیدی و همکاری با هم سن و سالان خود مهارتی را یاد می‌گیرند. در کلاس‌های سنی مختلط، بچه‌های کوچک‌تر از بچه‌های بزرگ‌تر از خودشان سؤال می‌پرسند و با تماشای کار آن‌ها، هر مهارت یا مفهومی را یاد می‌گیرند.  کودکان بزرگ‌تر که به کودکان کوچک‌تر آموزش می‌دهند، دانش و مهارت‌های خود را تکرار و تثبیت می‌کنند و مهارت‌های اجتماعی را یاد می‌گیرند.

• حرکت

زمانی مغز ما رشد می‌کند که در حال حرکت باشیم و فعالیتی را انجام دهیم. با پشت میز نشستن و محتوا درون مغز وارد کردن انسان مهارتی را یاد نمی‌گیرد. حرکت و شناخت ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و به همین دلیل در آموزش‌های مونته سوری از حرکت و فعالیت‌های فیزیکی برای تقویت یادگیری استفاده می‌شود.

• چهارچوب

در روش مونته سوری، کودکان بیشتر از آنچه که متون و معلم‌ها به آن‌ها می‌آموزند، به انجام کارهای عملی مشغول هستند؛ بنابراین آن‌ها به جای شنیدن و گوش دادن، کارهای عملی انجام داده و در چهارچوب اعمال و اشیا قرار می‌گیرند. به عنوان مثال بچه‌ها از کلاس درس بیرون می‌روند تا درباره علایق خود تحقیق کنند.

• راهنمایی معلم

معلم‌ها چهارچوب‌ها و محدودیت‌های خاصی را برای کودکان تعیین می‌کنند، اما آن‌ها را در این چهارچوب‌ آزاد می‌گذارند. آن‌ها در حالی که انتظار زیادی از کودکان دارند، با حساسیت به نیازهای آن‌ها پاسخ می‌دهند. این نوع نگاه به اصطلاح «والدین مقتدرانه» به دنبال راه وسطی بین یک نگرش سنتی و مستبدانه («این کار را بکنید؛ چون ما می‌گوییم») و یک رویکرد بیش از حد سهل‌گیرانه و کودک محور است.

اهداف آموزش به روش مونه سوری

هدف از آموزش به روش مونته سوری ایجاد محیطی با برنامه‌ریزی محرک و دقیق بوده تا بتوان پایه‌ای عالی و کاربردی برای یادگیری خلاق کودکان ایجاد کرد.

این اهداف عبارت‌اند از:

• ایجاد نگرش مثبت نسبت به مدرسه: بیشتر فعالیت‌های یادگیری به صورت فردی انجام می‌شوند؛ بنابراین هر کودک درگیر یک فعالیت فردی متفاوت شده که برای جذاب بوده و مطابق با علایق اوست. کودک این فعالیت را متناسب با نیازها و سطح آمادگی خود می‌بیند؛ در نتیجه هر چقدر که بخواهد بر روی آن وقت می‌گذارد و هر چند وقت یک بار آن را انجام می‌دهد. پس کودک با انجام چندین فعالیت، چند دستاورد موفق را تجربه کرده و نگرش مثبتی نسبت به مدرسه و همچنین یادگیری پیدا می‌کند.

• کمک به رشد اعتماد به نفس به هر کودک: فعالیت‌هایی که در مدارس با روش مونته سوری آموزش داده می‌شود، به صورت مرحله‌ای هستند و کودک در هر مرحله نسبت به قبل تسلط کامل پیدا کرده است و با اعتماد به نفس کامل به سراغ مرحله بعدی می‌رود. در نتیجه تجربه شکست‌های منفی مداوم از بین می‌رود، همه چیز بر اعتماد درونی کودک استوار می‌شود و به او اطمینان می‌دهد که می‌تواند به تنهایی و بدون نیاز به کمک مهارتی را یاد بگیرد.

• کمک به هر کودک برای بهبود عادت تمرکز کردن: در جامعه‌ای که مدام و با سرعت زیاد در حال تغییر است، هر کودکی روزی دانشجو خواهد شد و نیاز به یادگیری یک تخصص خاص دارد؛ بنابراین برای موفقیت در این زمینه به یک کنجکاوی عمیق و پایدار برای یادگیری خلاق نیاز دارند. در روش مونته سوری کودک در شرایط مختلفی قرار می‌گیرد و با کیفیت، ابعاد و ویژگی‌های هر پدیده‌ای آشنا می‌شود. در نتیجه با درک بیشتر محیط خود می‌تواند کنجکاوی خلاق را پرورش دهد.

مزایای آموزش به روش مونته سوری

روش مونته سوری یکی از بهترین روش‌های آموزش به کودکان در سنین پایین است و تمامی نیازهای کودکان و روحیات آن‌ها را در نظر می‌گیرد. این روش هم برای کودکان و هم برای معلمان جذاب بوده و رابطه صمیمانه و عمیقی را بین آن‌ها ایجاد خواهد کرد. در ادامه به مزایای این روش می‌پردازیم.

• یادگیری بهتر دانش آموزان

محیط یادگیری کلاس‌های آموزشی مونته سوری، با سایر کلاس‌های آموزشی رسمی و سنتی متفاوت است. این کلاس‌ها معمولاً در فضای آزاد و محیط بیرون برگزار می‌شوند و از نور و رنگ زیادی برخوردار هستند. این محیط‌ها باعث افزایش شور و اشتیاق کودک برای یادگیری شده و کودک دیرتر احساس خستگی خواهد کرد. در روش مونته سوری دانش آموز آزادانه و به صورت مستقل در پی یادگیری است و نقش مهمی را در رشد شخصی خودش ایفا می‌کند. کودک می‌تواند استعدادهای نهفته خود را پیدا کرده و آن‌ها را تقویت کند. مفاهیم آموزشی در کلاس‌های مونته سوری به صورت بازی اجرا می‌شوند و کودکان علاوه بر سرگرم شدن، این مفاهیم را یاد می‌گیرند.

• افزایش مهارت‌های اجتماعی

مهارت برای برقراری ارتباط در جامعه یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که باید از همان ابتدا به کودک آموزش داده شود. کودکان باید یاد بگیرند با افراد مختلف ارتباط برقرار کنند و بخشی از جامعه باشند. در کلاس‌های مونته سوری، کودکان با سنین مختلف دور یکدیگر جمع می‌شوند و مانند کلاس‌های سنتی بر اساس سن تفکیک نمی‌شوند. دلیل انجام این کار یادگیری دانش‌آموزان کوچک‌تر از دانش‌آموزان بزرگ‌تر است. زیرا کودکان دوست دارند برای خود الگویی انتخاب کنند و به نوعی همرنگ جماعت شوند؛ با انجام این کار نه تنها روند یادگیری سریع‌تر شده، بلکه مهارت اجتماعی کودک نیز افزایش پیدا می‌کند.

• افزایش استقلال کودکان و دانش آموزان

همان‌طور که گفتیم، در کلاس‌های مونته سوری، کودکان آزادانه به دنبال یادگیری مسائل مختلف هستند و این آزادی حس اعتماد به نفس و استقلال آن‌ها را افزایش می‌دهد. معلم همواره به عنوان راهنما حضور دارد اما دخالت مستقیمی در فرایند یادگیری کودک ندارد.

• یادگیری بهتر مفاهیم زندگی

تحقیقات انجام شده توسط گروهی از روان‌شناسان در ایالات متحده نشان داده است که کودکانی که در مدارس مونته سوری تحصیل می‌کنند، خلاق‌تر و از لحاظ اجتماعی سازگارتر هستند. همچنین توانایی انطباق با مشکلات در حال تغییر و پیچیده را دارند که این ویژگی موفقیت در مدرسه و زندگی آن‌ها در آینده را پیش‌بینی می‌کند. علاوه بر این، این تحقیق مشخص کرد که دانش‌آموزان مونته‌ سوری ۵ ساله برای خواندن و ریاضی آمادگی بهتری داشتند و کودکان ۱۲ ساله «مقالات خلاقانه‌تری» را با استفاده از «ساختارهای جملات پیچیده‌تر» نوشتند.

تفاوت مونته سوری با روش‌های آموزشی دیگر

مونته سوری با روش‌های آموزشی دیگر بخصوص روش آموزشی سنتی، تفاوت‌های بسیار زیادی دارد. مهم‌ترین تفاوت این روش، فعال بودن کودکان است. کودکان در کلاس‌های مونته سوری فعالیت بیشتری دارند و به طور خودجوش به دنبال کشف اطلاعات جدید می‌روند. اما در کلاس‌های سنتی کودکان معمولاً منفعل هستند و سعی می‌کنند مطالب آموزشی تدریس شده توسط معلم را در ذهن خود ثبت کنند.

همچنین در کلاس‌های مونته سوری کودکان زمان بیشتری دارند و می‌توانند بر روی مسائل مختلف هر چقدر که نیاز داشتند، وقت بگذارند. معلم‌ها در روش مونته سوری نقش راهنما و مشاور را ایفا می‌کنند و هر کودک را در مسیر مورد علاقه خودش راهنمایی می‌کنند. اما در کلاس‌های سنتی نوع درس و روش تدریس از قبل انتخاب شده و مدت زمان مشخصی هم دارد. کودکان به دلیل روش‌های انعطاف‌پذیر مونته سوری به یادگیری علاقه‌مند می‌شوند و مانند کلاس‌های درس سنتی برایشان، کسل آور و خسته کننده نیست.

وسایل یا ابزار مونته سوری

برای آموزش مفاهیم مختلف به کودکان در روش مونته سوری، از ابزارهای متعددی استفاده می‌شود و تنوع آن‌ها بی‌نهایت است. از هر وسیله‌ای می‌توان به عنوان ابزاری برای یادگیری استفاده کرد؛ اما در روش مونته سوری به طور خاصی بر روی استفاده از ابزاری که از جنس طبیعی مانند چوب هستند، تأکید شده است. بسیاری از این وسایل و ابزارها را می‌توان از فروشگاه‌ها خریداری کرد و به صورت خودآموز به کودکان هدیه داد. این ابزارها می‌توانند مفاهیمی همچون ریاضی، حروف انگلیسی، چیدمان اشکال هندسی، حیوانات و … را آموزش دهند. در ادامه به چند نوع اسباب بازی و ابزار مونته سوری اشاره می‌کنیم.

مونته سوری چوبی

یکی از اسباب‌ بازی‌های سرگرم کننده و آموزشی برای کودکان مونته سوری چوبی است. این اسباب بازی در انواع مختلفی ساخته شده و مهارت‌هایی همچون خلاقیت، مرتب سازی، آموزش رنگ‌ها، اشکال و اعداد، ارتقای هماهنگی دست و چشم، مهارت‌های حرکتی ظریف و توانایی حل مسئله را به کودکان آموزش می‌دهد.

بازی فکری نخ و مهره چوبی

این بازی فکری یکی دیگر از ابزارهای سرگرم‌کننده مونته سوری بوده که شامل ۱۰۰ مهره پلاستیکی می‌شود. هر مهره در شکل‌ و رنگ مختلفی ساخته شده و دارای حفره‌هایی است که کودک می‌تواند با استفاده از نخ آن‌ها را به یکدیگر متصل کند. این کار علاوه بر تقویت ماهیچه کودک، تمرکز و دقت او را نیز افزایش می‌دهد و بین چشم و مغز هماهنگی دقیقی ایجاد می‌کند. کودک با انجام این بازی، الگو سازی را یاد گرفته و در آینده در حل مسائل ریاضی نیز موفق خواهد شد.

مونته سوری اشکال هندسی

این بازی شامل یک قالب و چند قطعه هندسی می‌شود و کودک باید هر شکل هندسی را در جای مخصوص به خودش بگذارند. این بازی برای کودکان زیر ۳ مناسب است. آن‌ها باید ابتدا قطعات را کنار یکدیگر گذاشته و با ساختن یک شکل هندسی آن‌ها را داخل قالب قرار دهند.

گروه سنی برای آموزش مونته سوری

همان‌طور که در ابتدا اشاره کردیم، کلاس‌های مونته سوری تفکیک سنی ندارد و شامل همه گروه‌های سنی می‌شود. این گروه سنی از ۳ سال آغاز شده و تا سنین ۱۵ سالگی ادامه دارد. در این کلاس‌ها با گروه‌های سنی مختلف، کودکان کوچک‌تر از کودکان بزرگ‌تر یاد می‌گیرند و آن‌ها را الگوی خود قرار می‌دهند. از طرفی دیگر کودکان و دانش‌آموزان بزرگ‌تر، نقش رهبری و مدیریتی ایفا می‌کنند و خود را در برابر کودکان کوچک‌تر مسئول می‌بینند.

مونته سوری در مهدکودک، پیش دبستانی و مدارس

در ایران در بسیاری از مهد کودک‌ها و مدارس ایران از روش مونته سوری استفاده می‌شود و بعضی از آن‌ها با عنوان خانه خلاقیت فعالیت می‌کنند. در بسیاری از این مراکز آموزشی به خصوص مهدکودک‌ها، کودکان از همان سنین ابتدایی با فعالیت‌های عملی، کارهای اجتماعی و مسائل دیگر آشنا می‌شوند. آموزش‌ها و بازی‌های مختلف به روش مونته سوری را می‌توان در خانه نیز اجرا کرد.